Gabriel Garcia Μarquez

ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ GABRIEL GARCIA MARQUEZ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ “XΡΟΝΙΚΟΝ ΕΝΟΣ ΠΡΟΑΝΑΓΓΕΛΘΕΝΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ”


Eπιμέλεια: Άλκης Παναγιώτου

Ο συγγραφέας μαθαίνει για ένα φονικό που λαμβάνει χώρα στην ύπαιθρο της Κολομβίας, από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον. Αυτό θα αποτελέσει το πρωτογενές υλικό, που μετά από πολλά χρόνια θα αξιοποιήσει, για να δημιουργήσει τη νουβέλα του «Χρονικού».
Η ιστορία ξεκινά με τη δήλωση ότι ο Σαντιάγο Νασάρ θα θανατωθεί. Αυτό πραγματώνεται από δύο αδέρφια, δίδυμα, τους Πέδρο και Πάμπλο Βικάριο. Με αυτό τον τρόπο ξεπλένουν την προσβεβλημένη τιμή της αδερφής τους, Άγχελα Βικάριο. Η κοπέλα παντρεύεται τον Μπαγιάρδο Σαν Ρομάν, αλλά δεν είναι παρθένα. Ο σύζυγός της την επιστρέφει στους δικούς της. Τα αδέλφια της αναλαμβάνουν να δολοφονήσουν τον υπαίτιο που τους υποδεικνύει η Άγχελα.
Οι χαρακτήρες της ιστορίας εκπροσωπούν τα αρχετυπικά μοτίβα της επαρχιακής κοινωνικής ζωής. Ο Μαρκές υποσκάπτοντας τους ίδιους τους ήρωές του, τους εμπλέκει στα γρανάζια της μοίρας και των νατουραλιστικών διαθέσεών του. Δημιουργεί ένα δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ του πραγματικού και του αλλόκοτου, εκφράζοντας έτσι με τυπικό τρόπο τον Ρεαλισμό, το Νατουραλισμό και το Σουρεαλισμό ταυτοχρόνως.
Ο Σαντιάγο Νασάρ, ένας πληθωρικός άνδρας, που είναι ικανός για όλα, αφήνεται έρμαιο του θανάτου, χωρίς να το συνειδητοποιεί και επομένως χωρίς να αντιδρά για να το αποφύγει. Ενώ μαθαίνει ότι πρόκειται να δολοφονηθεί, ενεργώντας κάτω από τη σύγχυση ενός αθώου παρά ενός ενόχου πορεύεται προς το αναπόφευκτο τέλος. Αθώος ή ένοχος; Αδιευκρίνιστο. Όπως ασαφή είναι τα όρια της γνώσης μας για τη ζωή και τα έργα του ήρωα αυτού. Η ομιχλώδης εικόνα του προσφέρει στο Μαρκές την ευχέρεια να λειτουργεί αφαιρετικά και να αφήνει τα κατάλληλα περιθώρια στον αναγνώστη.
Η Άγχελα Βικάριο, μια μικροαστή κοπέλα, προσπαθεί να ξεπεράσει τον κοινωνικό ιστό που την εγκλωβίζει και να κάνει την επανάστασή της. Είναι όμως ικανή; Μάλλον όχι. Υποταγμένη στη μητέρα της και μετά στο σύζυγό της, είναι το σαφές δείγμα μια συμβιβασμένης ηθικά, όχι όμως και ουσιαστικά, στα κοινωνικά επιβεβλημένα, παρουσίας.
Τα αδέλφια της, Πάμπλο και Πέδρο, είναι οι θερμόαιμοι χαρακτήρες που γίνονται εκτελεστικά όργανα. Η εντολή της μάνας και του κοινωνικού περίγυρου, όπως αυτά έχουν παγιώσει αντιλήψεις και επιλογές, είναι μονόδρομος γι’ αυτούς. Ενώ οι ίδιοι δεν επιθυμούν κατά βάθος να δολοφονήσουν το Σαντιάγο Νασάρ, γι’ αυτό και προσπαθούν να τον προειδοποιήσουν, όμως δεν μπορούν να διαφοροποιηθούν εν τέλει από το «πρέπον» .
Ο σύζυγος Μαγιάρδο Σαν Ρομάν, μεγαλοαστός και γοητευτικός, αποτελεί το μοτίβο του επιθυμητού άνδρα. Όμως δεν μπορεί να ξεπεράσει την κυριαρχία των παραδόσεων και τις επιταγές της ηθικής τάξης, που τον έχουν εμποτίσει. Η μοναδική επιλογή που του απομένει, σύμφωνα με τα πρότυπά του, είναι η αποπομπή της συζύγου του, που τον προσέβαλε και δεν υποτάχθηκε πλήρως.
Όλη αυτή την ιστορία διηγείται ένας δημοσιογράφος (πιθανότατα ο ίδιος ο συγγραφέας). Η περιγραφή των γεγονότων είναι μη γραμμική. Ενώ ξεκινά με το πρωινό της ημέρας του θανάτου, οι αλλεπάλληλες παρεκβάσεις και οι εγκιβωτισμοί στρέφουν την ιστορία στα λογοτεχνικά μονοπάτια του σουρεαλισμού. Η ορθολογιστική σκέψη του αποστασιοποιημένου αφηγητή και το ενίοτε δημοσιογραφικό ύφος δίνουν την ψευδαίσθηση της αστυνομικής νουβέλας. Όμως τα εξωλογικά στοιχεία, όπως τα ασυνείδητα όνειρα ή οι μεταφυσικές συμπτώσεις, αναιρούν το σκηνικό της λογικής και δίνουν μια άλλη διάσταση στο αφήγημα. Χαρακτηριστικές είναι οι ανολοκλήρωτες προσπάθειες όλων να ενημερώσουν τον ήρωα για το επικείμενο κακό. Όμως, ο κόσμος του μαγικού ρεαλισμού δεν επιτρέπει τέτοιους ορθολογισμούς και αφήνει τις γνωστές ασάφειές του, να οδηγήσουν στη λογοτεχνική περιπέτεια του Κολομβιανού συγγραφέα.
Έτσι, λοιπόν, το ύφος του μεταλλάσσεται και συμπυκνώνει ρεύματα και τάσεις σ’ ένα πρώιμο παιχνίδι μεταμοντέρνου μοτίβου. Η κυκλική έκθεση των γεγονότων θέλει να επιτονίσει τη σφαιρικότητα με την οποία εξετάζει ο συγγραφέας τα τεκταινόμενα, πράγμα στο οποίο συμβάλλει και η παράθεση των εκδοχών που οι μάρτυρες εκφράζουν.
Από την άλλη πλευρά, βέβαια, κάτω από το λογοτεχνικό ένδυμα διακρίνουμε μια λεπτή ειρωνεία για τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία και μια επαναστατική τάση προς καθετί κοινωνικά ή πολιτικά επιβεβλημένο. Η απάθεια που χαρακτηρίζει τους ιθύνοντες για όσα πρόκειται να συμβούν, η ψυχρή και παράλογη σκέψη τους απέναντι στην επερχόμενη αιματοχυσία, είναι στοιχεία που ενοχλούν το συγγραφέα και βρίσκει την ειρωνεία ως τρόπο να τα καταδείξει. Επιπλέον, η επαναστατική διάθεση του συγγραφέα προκύπτει μέσα από τις συναισθηματικές εξάρσεις και τις λυρικές παρεκβάσεις, που συνθέτουν το μαγικό ρεαλισμό. Με την καινοτόμο και επινοητική λογοτεχνία του, ο Μαρκές δημιούργησε μια σχολή και έδωσε την απαιτούμενη ώθηση στα λατινοαμερικανικά γράμματα.
Ο ίδιος ο Μαρκές, ψυχαναλύοντας τους χαρακτήρες των ηρώων του, διευκρινίζει ότι η αρχαιοελληνική τάση που εμφανίζουν είναι εσκεμμένη. Αγαπημένος του Έλληνας συγγραφέας παραμένει ο Σοφοκλής και εξαίρετο «αστυνομικό μυθιστόρημα» ο Οιδίπους Τύραννος. Η μοίρα καθορίζει τα πάντα. Είναι πάνω από θεούς και ανθρώπους. Όσοι γνωρίζουν ότι ο ήρωας θα δολοφονηθεί προσπαθούν να τον προειδοποιήσουν, όχι βεβαίως με σαφή τρόπο, αλλά υπαινικτικά ή αναποτελεσματικά, προκειμένου να εξυπηρετηθεί η οικονομία του έργου. Ο ήρωας, όταν γίνεται γνώστης των καταστάσεων που θα λάβουν χώρα δεν πράττει τίποτε για να αποτρέψει τα γεγονότα. Ακολουθεί το πεπρωμένο. Οι αναγνώστες - θεατές γνωρίζουν εξαρχής τα πάντα ως προς την κατάληξη, όμως ακολουθούν τον ήρωα στα παθήματά του, αγωνιούν μαζί του για να λυτρωθούν με την επιβεβλημένη κάθαρση. Δίχως άλλο, λοιπόν, το αρχαιοελληνικό πρότυπο καθοδηγεί, έστω και υποσυνείδητα, τη γραφή του Μαρκές, μεταλαμπαδεύοντας έτσι διαχρονικές πολιτιστικές αξίες και συνδέοντας στο σχηματικό γίγνεσθαι παραδόσεις, μυθοπλασίες και ηθικούς νόμους από διαφορετικούς πολιτισμούς. Μέσα στο έργο του συμπυκνώνονται αρχαιοελληνική μοίρα, μεξικανική ατμόσφαιρα, κολομβιανή μυθοπλασία και ιουδαιοχριστιανική ηθική τάξη.
Στην αναδρομική παράθεση των γεγονότων, η δολοφονία αναμφισβήτητα έχει τον κύριο λόγο. Όμως όλες οι παρεκβάσεις και οι άσχετες λεπτομέρειες συνθέτουν ένα πολυσυλλεκτικό σκηνικό και τονίζουν τους αυθαίρετους τρόπους που το μυαλό επιλέγει να θυμάται. Η μνήμη, η πραγματικότητα και ο συμβολισμός συγχέονται και δημιουργούν μια θαυμαστή πραγματικότητα. Η ενσωμάτωση φανταστικών ή μυθικών στοιχείων στη ρεαλιστική μυθιστοριογραφία προκαλεί τις απαιτούμενες αντιδράσεις για ένα αφηγηματικό παιχνίδι που κρατά σε εγρήγορση τον αναγνώστη μέχρι το τέλος.
Καταλήγοντας, ας σημειώσουμε ότι η μεγαλειώδης γραφή του Μαρκές συνδυάζει λογοτεχνικά ρεύματα και τάσεις που της προσδίδουν μοναδικότητα και πρωτοτυπία. Μπορεί και ενσωματώνει στα μυθιστορήματά του στοιχεία υπερρεαλιστικά και μεταφυσικά, αντανακλώντας το λογοτεχνικό υπόβαθρο της λατινικής Αμερικής με την ορθολογιστική γλώσσα της ευρωπαικής γραμματείας. Στα μυθιστορήματά του συμπράττουν η ψυχανάλυση με την κοινωνική επανάσταση, η αστυνομική ιστορία με το πολιτικό μυθιστόρημα, ο σαρκασμός με το παραμύθι. Έτσι, γίνεται ο πρωτοπόρος συγγραφέας, που συνενώνει την παραδοσιακή γραφή με το μεταμοντέρνο εγκιβωτισμό. Για όλα αυτά το έργο του Νομπελίστα Κολομβιανού συγγραφέα διαθέτει διαχρονικότητα και αφήνει ανεξίτηλη την παρουσία του.








Βιβλιογραφία
Gabriel Garcia Marquez, Χρονικόν ενός προαναγγελθέντος θανάτου. Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1982.
Σαλντβάρ Ντασό, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, το ταξίδι στην πηγή. Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2002.
Dagmar Ploetz, Μαρκές. Εκδοσεις Πλέθρον, Αθήνα 1994.
Βίκτωρ Ιβάνοβιτς, Ο μύθος και οι μύθοι στο έργο του Garcia Marquez, περιοδικό Θέματα Λογοτεχνίας, τεύχος 32, σελίδες 119- 133. Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2006.
Περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 223, αφιέρωμα στον Μαρκές, Οκτώβριος 1989.
Νίκος Καββαδίας, Τυχαίο και ευρωπαϊκός ορθολογισμός, περιοδικό Πόρφυρας, τεύχος 63, σελίδες 63- 69, Κέρκυρα, Οκτώβριος 1992.