Ο μακροβιότατος καθηγητής φιλολογίας και μέγας γλωσσολόγος, ο ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής και «επίμονος» μελετητής της ελληνικής γλώσσας για πάνω από 90 χρόνια, Εμμανουήλ Κριαράς, πέρασε στην ιστορία, αφήνοντας πίσω του ένα γιγαντιαίο έργο, τόσο σε επίπεδο γλωσσολογικών πονημάτων, όσο και σε επίπεδο λεξικογραφίας με το Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669) να αποτελεί «σημείο κατατεθέν» του μεγάλου θεματοφύλακα των ελληνικών γραμμάτων.
Ο Εμμανουήλ Κριαράς, γεννημένος το 1906 στον Πειραιά και
καταγόμενος από την Κρήτη, όπου και πέρασε τα γυμνασιακά του χρόνια, σπούδασε
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελληνική Φιλολογία, ενώ την ερευνητική του καριέρα
ξεκινά ως εργαζόμενος στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, όπου
διετέλεσε και διευθυντής μέχρι το 1950. Με μεταπτυχιακές και διδακτορικές
σπουδές σε Μόναχο και Παρίσι αντίστοιχα δεν διετέλεσε μόνο ένας «φωτεινός»
γνώστης των ελληνικών γραμμάτων, αλλά υπήρξε και πρωτοπόρος στις ιδέες του και
την πολιτική του ιδεολογία, η οποία τον οδήγησε πολλές φορές στη φυλακή και την
εξορία στα πρώτα, μεταπολεμικά χρόνια.
Το 1950 καταλαμβάνει την έδρα της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας
στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στη
Θεσσαλονίκη, όπου διέμεινε μέχρι και το τέλος της ζωής του, δίδαξε μεσαιωνική
φιλολογία, νεοελληνική φιλολογία, αλλά και γενική - συγκριτική γραμματολογία,
καθώς υπήρξε εις εκ των ιδρυτών της αντίστοιχης έδρας στο εν λόγω Πανεπιστήμιο.
Απολύεται από το Πανεπιστήμιο, λόγω των πολιτικών του φρονημάτων, από τη
Δικτατορία των Συνταγματαρχών τον Ιανουάριο του 1968, γεγονός που στρέφει με
περισσότερη θέρμη τον Ε. Κριαρά στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής
Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), του οποίου επιμελείται την έκδοσή
μέχρι και το 1997, οπότε και αποσύρεται.
Αξίζει να αναφερθεί ότι από τις είκοσι περίπου χιλιάδες
σελίδες του έργου του Ε. Κριαρά, ξεχωρίζουν τα Λεξικογραφικά με πάνω από οκτώ
χιλιάδες σελίδες, ακολουθούν τα Γραμματολογικά με περίπου έξι χιλιάδες, τα
Σύμμικτα που υπερβαίνουν τις τρεις χιλιάδες, ακολουθούν τα Επιστολογραφικά με
περίπου χίλιες πεντακόσιες σελίδες, με τελευταία τα καθαρά Γλωσσικά που φτάνουν
τις εννιακόσιες σελίδες. Επιπλέον, από τα 1.000 και πλέον άρθρα και τα περίπου
60 βιβλία που έχει εκδώσει αυτοτελώς μέχρι σήμερα ο Κριαράς, ξεχωριστή θέση
κατέχουν και οι μονογραφίες του για τον Ψυχάρη, τον Σολωμό και τον Παλαμά, οι
εκδόσεις των παλαιότερων κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας και οι ποικίλες
μελέτες του για τον δημοτικισμό, του οποίου υπήρξε ακραιφνής και γνήσιος
«οδοιπόρος». Άλλωστε, ήταν εξαιρετικά σημαντική η συνεισφορά του Ε. Κριαρά,
τόσο στην αναγνώριση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του ελληνικού κράτους
όσο και στην καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος γραφής.
Μία σημαντική παράμετρος στη ζωή του E. Κριαρά ήταν η προσπάθειά του να
απλοποιήσει και να εκλαϊκεύσει την επιστήμη του, ενώ για τη συγκεκριμένη πεποίθησή
του δέχτηκε πολλές επιθέσεις. Ο ίδιος όμως πίστευε –ορθώς κατά την ταπεινή μας
άποψη- ότι ο ολοκληρωμένος επιστήμονας με βαθιά γνώση του αντικειμένου γίνεται
ταυτόχρονα «ερευνητής και δάσκαλος, ενώ όταν το επιβάλλουν οι περιστάσεις
εκλαϊκευτής της εμπειρίας του».
Τέλος, οι διακρίσεις στον μακρύ βίο του Ε. Κριαρά υπήρξαν
πολλές σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο. Τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με τα
παράσημα του Σταυρού των Ταξιαρχών του Τάγματος του Φοίνικος, του Σταυρού των
Ταξιαρχών του Τάγματος Γεωργίου Α΄ και του Ταξιάρχη του Τάγματος Τιμής. Η
Γαλλία του απένειμε το παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής και η Ιταλία
το παράσημο του Ταξιάρχη επί τιμή της Ιταλικής Δημοκρατίας. Το 1977 για το
συνολικό επιστημονικό του έργο του απονεμήθηκε στη Βιέννη το σημαντικό Βραβείο
Herder, ενώ έργα του τιμήθηκαν με τα βραβεία Zappas της Γαλλίας (το διδακτορικό
του), Γουλανδρή (η μονογραφία του για το Σολωμό), Γεωργίου Φωτεινού της
Ακαδημίας Αθηνών (η έκδοση της Πανώριας), κ.ά. Ο Ε. Κριαράς ήταν, μεταξύ πολλών
άλλων, επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής
Γραμματολογίας της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, επίτιμο μέλος του Κέντρου
Ελληνικής Γλώσσας και του Σικελικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών
Σπουδών. Παράλληλα, είχε εκλεγεί αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και
ξένος εταίρος της Ακαδημίας Arcadia της Ρώμης και της Ακαδημίας του Παλέρμο. Το
2006 τιμήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με την ανώτατη
τιμητική του διάκριση, το Χρυσό Αριστοτέλη, ενώ την ίδια χρονιά αναγορεύτηκε
επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του
Πανεπιστημίου Αθηνών. Πλήρης ημερών στα 108 του χρόνια «έφυγε» το φθινόπωρο του
2014, αφήνοντας ως υστεροφημία του όχι μόνο ένα εκτεταμένο και έγκυρο
επιστημονικό έργο, αλλά και την εικόνα σε όλους εμάς τους νεότερους ενός
σεβάσμιου γέροντα και πράου δασκάλου, που πάλεψε με ήθος και πάθος για τις πολιτικές
του ιδέες και τη μεγάλη του αγάπη, την Ελληνική Γλώσσα & Γραμματεία.
